Kepala Batu (Hoofd van steen)

Een veelvoorkomend misverstand over monumenten, is dat deze de grootst mogelijke consensus onder het publiek dienen te weerspiegelen. Terwijl het eerder andersom is: Monumenten dienen om die consensus te bekrachtigen, en te bezegelen. Na oorlog of revolutie herinnert een monument er aan dat hij voorbij is, en wie de nieuwe heersers zijn. Het zijn instrumenten van een ideologische normaliseringsproces.

Enerzijds vervullen deze objecten in de openbare ruimte dus een repressieve taak: ze bepalen en vertegenwoordigen de heersende opvatting. Anderzijds bieden deze objecten echter concrete aanknopingspunten om die heersende opvattingen aan te kunnen vechten. Het voormalig Van Heutsz Monument, in 1935 onthuld, is hiervan een toepasselijke illustratie. De geschiedenis van dit monument wordt gekenmerkt door een opvallende reeks gebeurtenissen die tot doel hadden om de betekenis ervan ter discussie te stellen, of zelfs te herzien.

Een uitspraak van Frits van Hall, de auteur van het beeld, lijkt er op te wijzen dat de mogelijkheid om die betekenis te herzien al in het oorspronkelijke ontwerp is verwerkt. "Neem een breekijzer," zou de kunstenaar ooit tegen zijn leerling hebben gezegd, "sloop de naam van Van Heutsz er af en vervang het door de letters Vrijheid, Merdeka of Indonesië, en je hebt een Vrijheidsbeeld."

Het is een uitspraak die de vraag oproept in welke verhouding ideologie en kunstwerk tot elkaar staan. Want volgens deze redenering is "Vrijheid" er op zijn beurt natuurlijk net zo makkelijk van af te slopen.

Op Nationale Bevrijdingsdag 2012 is het beeld opnieuw onthuld door spoken word artist Olympia Latupeirissa. Bij deze gelegenheid sprak zij de speech Foute Keuzes uit, die zij samen met de kunstenaars heeft geschreven. In de speech werd het publiek uitgenodigd om het standbeeld weer te gebruiken als het strijdtoneel voor ideologische conflicten. Hierin nam zij zelf het voortouw, door het beeld te claimen voor haar visie op de onopgeloste kwestie van de behandeling van Molukkers door de Nederlandse overheid.

Programma Hacking History, 5 mei 2012

  • 16.30: Onthulling voormalig Indië-Nederland monument, buitenprogramma (bij het monument, vrij entree) door de kunstenaars Iratxe Jaio en Klaas van Gorkum en Olympia Latupeirissa.
  • Voordrachten van Bo Tarenskeen en Sarah Klerks
  • 18.00: start Vrijheidsmaaltijd in het Amsterdams Lyceum. Tijdens het diner reflecteren verschillende gasten op het monument, waaronder: Nancy Jouwe, Directeur Kosmopolis Utrecht, John Jansen van Galen, journalist en auteur, Sylvia Pessireron, auteur, Yvonne van Genugten, Directeur Indisch Herinneringscentrum, Arnhem.

Links:
Framer Framed
Amsterdam 4 en 5 mei Comité